SLP.Bojan & Рита Синани Хаљими - ЦЕРЕБРАЛНА ПАРАЛИЗА (Текст+Видео)

Церебралната парализа се однесува на група на невролошки нарушувања кои се појавуваат во раното детство и трајно влијаат на движењето на телото и координацијата на мускулитe (NIH). Церебралната парализа e проблем со кој се борат над 17 милиони луѓе во светот. Ова заболување настанува поради повреда на мозокот до која може да дојде во текот на бременоста, породувањето или во неонаталниот период. Меѓутоа, во најголемиот број случаи, причината е непозната, односно идиопатска. Повредата на мозокот, која поради некоја причина се случила, негативно влијае на движењето на мускулите и телото кај децата. Најчесто оваа состојба е пропратена со други здравствени проблеми, како што се: нарушувања на вербалната и невербалната комуникација, нарушувања на видот и слухот, интелектуална попреченост, епилепсија, тешкотии во учењето, друго.

ПРИЧИНИ

Причините кои доведуваат до појава на церебрална парализа предизвикуваат оштетување на развојот на мозокот, а истите може да влијаат во текот на бременоста, за време на пораѓајот или во раното детство. Во причини за појава на церебрална парализа се набројуваат: генетски мутации, инфекции за време на бременоста (цитомегаловирус, рубеола, херпес, токсоплазма, сифилис, инфекции на плацентата, инфекции на феталните мембрани...), изложеност на мајката на токсини, повреда на главата и мозокот на новороденчето за време на пораѓајот, недостаток на кислород до мозокот, крварење во мозокот, инфекции на мозокот (менингитис, енцефалитис...), повреди на главата и мозокот во раното детство, друго.

Според светските статиските 1 на секои 400 деца е погодено од церебрална парализа. Церебрална парализа е еднаква појава кај луѓето од сите општествени средини и етничките групи. Сепак, кај најголемиот број лица со церебрална парализа, причината останува идиопатска.

КЛИНИЧКА СЛИКА

Церебралната парализа  влијае врз контролата на мускулите и движењето на телото. Истата се јавува со различни карактеристики и типови, кои зависат од областа на мозокот во која дошло до повреда, односно знаците и симптомите може да варираат од лице до лице, па така истата може да го зафати целото тело, одредени екстремитети или само едната страна од телото.
Церебралната парализа во прв план ја карактеризираат моторните наручувања кои се јавуваат во вид на: вкочанетост на мускулите и претерани рефлекси (спастичност), вкочанетост на мускулите со нормални рефлекси (ригидност), промена на тонусот на мускулите, нарушувања на движењето, недостаток на рамнотежа и мускулна координација (атаксија), тремор или отсечни неволни движења, бавни движења, завлекување на едната нога за време на лазењето или одењето, тешкотии при одењето, одење на прсти, одење со “вкрстени” колена, асиметрично одење, друго.
Покрај моторните нарушувања, церебралната парализа е проследена и со неорганизираност на фината моторика, нарушувања на говорот и јазикот, тешкотии во зборувањето/продукцијата на говор, хиперсаливација (прекумерно лигавење), тешкотии со цицањето, јадењето или голтањето, генерално доцнење во развојот, одложен раст, интелектуални потешкотии, тешкотии во учењето, друго.
Честопати, церебралната парализа е проследена и со епилептични напади, нарушувања на видот и слухот, преосетливост или намалена осетливост на допир, болка и дразби, опстипација, уринарна инконтиненција, растројства во однесувањето, емоционални нарушувања, друго.

ПРВИ СИМПТОМИ

Првичните симптоми на церебралната парализа се нерушувањето на мускулниот тонус, грубата и фината моторика, рамнотежата, координацијата, рефлексите и позицијата.

Доцнењето во добивањето контрола над главата, телото и седењето, кои се сметаат за камен-темелник во развојот на бебето, се првиот сигнал на кој семејството треба да внимава. Бебињата треба да бидат во состојба да го контролираат држењето на главата на крајот на првите три месеци. Покрај тоа, треба да можат да седат исправено без потпора во нивниот седми или осми месец. Родителите кои сметаат дека нивните деца не се развиваат по овој природен тек, треба веднаш да се консултираат со својот матичен педијатар, или со друго стручно лице.

Проблемите со јадење (џвакање и голтање) и патологијата во говорно-јазичниот развој можат исто така да укажат на церебрална парализа. Постојат и придружни состојби, кои не се резултат на мозочното оштетување што довело до церебрална парализа, но често се јавуваат, како на пример, интелектуална попреченост, конвулзии, оштетување на вид и слух.

ЗНАЦИ НА ЦЕРЕБРАЛНА ПАРАЛИЗА

1. Мускулен тонус

Ова е најочигледниот знак за церебрална парализа. За одржување на положбата, рамнотежата, за движење, потребна е соработка помеѓу различни мускулни групи. За да се заземе одредена положба, една група мускули има зголемен тонус, додека друга група мускули е релаксирана. При церебрална парализа, постои несинхронизираност помеѓу сигналите кои поаѓаат од мозокот и треба да стасаат до мускулите, што го отежнува или го оневозможува координирањето меѓу различни групи мускули. Најчести знаци за абнормален мускулен тонус се хипотонија (намален тонус) и хипертонија (нагласен, зголемен тонус). Постојат и други облици на абнормален тонус, како што е дистонија (флуктуирачки тонус, понекогаш е нагласен, понекогаш намален кај иста мускулна група), комбиниран (телото е во хипотонија, а екстремитетите се хипертонични), мускулни спазми (неволни и понекогаш многу болни мускулни контракции), фиксирани зглобови и друго.

2. Движење, координација и контрола

Абнормалниот мускулен тонус се одразува на екстремитетите и телото на детето на различни начини, поради што детето има проблем да изврши некое движење или да се одржи во положба. Понекогаш знаците се понагласени кога детето е под стрес и спротивно, може да исчезнат кога тоа спие.

Типови засегнатост на контрола и координација се:

– Спастични движења, при кои тонусот е нагласен, самото движење се врши со тешкотија, нозете се вкрстуваат, фиксирани зглобови и згрчени екстремитети;

– Атетоза или испрекинати движења, доведуваат до изведување неконтролирани и некогаш бавни движења при пишување и често се нагласени при стрес;

– Атаксични движења, со лоша контрола и рамнотежа, кои и наједноставните секојдневни активности како миење заби, јадење, ставање монета во отвор на кафемат… ги прават речиси невозможни;

– Комбинирани движења, од сите претходно наведени и засегаат различни мускулни групи.

Типови засегнатост на шемите на одење се:

– Стапалата свртени со прстите кон внатр;.

– Стапалата свртени со прстите кон надвор;

– Накривнување, кога поголема тежина се става на едната нога;

– Одење на прсти;

– Пропулсивно одење, кога центарот на рамнотежата е пред телото, целото тело е со круто држење и наведнато нанапред;

– Вкрстен од;

– Спастичен од, едната нога се завлекува ради мускулната згрченост;

– Од со влечење на стапалата;

– Паткин од, кога нема виткање во колковите и колената, нозете се зафрлаат;

3. Рефлекси

Рефлексите се несвесни движења на делови од телото, како одговор на некоја дразба. Постојат примитивни рефлекси кои се присутни по раѓањето и исчезнуваат во одредени фази во развојот на детето. Кога тие не исчезнуваат во тој временски период, или пак, ако воопшто и не се појавил некој, тоа е еден од знаците за церебрална парализа Некои од тие рефлекси се:

– Асиметричен тоничен рефлекс, бебето лежи на грб, главата му ја вртиме на лево, левата рака и нога се исправаат, а десната се витка како да позира. Се очекува да исчезне околу шестиот месец.

– Симетричен тоничен вратен рефлекс, кој е значаен во развојот за бебето за да постигне одвојување од подлога дури лежи на стомак и да прејде во ползечка позиција. Се предизвикува кога бебето е на стомак и ако му ја насочиме главата кон напред, рацете се виткаат, а нозете се исправаат. И обратно, ако ја насочиме главата кон назад, рацете се исправаат, а нозете се виткаат во колена, како да лази. Целосно е развиен меѓу шести и осми месец, а исчезнува најдоцна до 2-3 година, односно се интегрира во свесно и волево движење.

– Тоничен лабиринтен рефлекс е спротивен од претходниот, бебето лежи на грб, со насочување на главата напред екстремитетите се флектираат, а со насочување назад, се испружуваат. Се очекува да исчезне до 3 и пол годишна возраст.

– Рефлекс на фаќање, на допир на внатрешната страна на дланката бебето ја стиснува како да фаќа нешто. Исчезнува меѓу четвртиот и шестиот месец од животот.

– Автоматски од, при контакт на стапалата со подлога, бебето наизменично ги спушта и подига, и изгледа како да чекори. Исчезнува околу петиот месец.

– Моро-рефлекс или рефлекс на прегрнување, се предизвикува кога бебето ја губи сигурноста на подлогата под него. Тоа прво ги раширува рачињата, па ги вкрстува како да гушка нешто и заплакува. Исчезнува до шестиот месец.

– Спинален галант рефлекс, бебето лежи на стомак, го допираме лево или десно од ‘рбетот и бебето се извива на таа страна.

До втората година бебињата еднакво ги користат двете раце за играње и манипулација со предмети. Доколку дојде до порано одбирање на водечка рака, тоа е исто знак за можна церебрална парализа.

4. Постуралност (положба)

Во првата година, особено во првите месеци, постуралноста кај бебињата е симетрична. На пример, кога бебето седи, левата нога е како огледало на десната. Во секоја положба бебето манифестира положбени или постурални реакции како резултат на промената на положбата на неговото тело и тие се јавуваат во одредени периоди од неговиот развој. Кај церебралната парализа има асиметричност во положбите и неадекватни или воопшто непојавени постурални реакции.

Најчести постурални одговори се:

– Повлекување во седечка положба (тракција);

– Ландау-рефлекс (бебето лежи на грб, ако му ја подигнеме главата, ќе ги подигне и нозете, ако му ја спуштиме наназад – ќе ги спушти на подлога;

– Порамнување на главата, доведување во средишна линија, се јавува меѓу третиот и четвртиот месец;

– Порамнување на телото, ако при седење го поттурнеме надесно, ја испушта десната рака за да се потпре на подлогата и да се врати во рамнотежа (околу деветиот месец);

– Падобранец одговор – ако го спуштаме со главата кон подлога, пушта раце да се дочека (меѓу осмиот и десетиот месец).

5. Рамнотежа
Засегањето на рамнотежата се гледа при промена на положбата, седењето, исправањето, одењето… Во типичниот развој, додека се усвојува рамнотежата во секоја од овие позиции, децата повеќе ги користат рацете, а со тек на време развиваат сила, координација и рамнотежа и повеќе немаат потреба од рацете за да се одржат во положбата. Знаци дека можеби се работи за церебрална парализа се користење на двете раце за одржување рамнотежа, неможност да се седи без поддршка, нестабилен од, клатење при стоење, неможност за изведување брзи маневри, неможност за играње ако се потребни двете раце за тоа, и абнормални шеми на одење.
Проблемите во рамнотежата најчесто се поврзуваат со атаксичната форма и понизок степен на спастичната форма на церебрална парализа.

6. Груба моторика
Засегањето на грубата моторика е последица на абнормалниот мускулен тонус (хипертонија и хипотонија). Како што бебето расте, се очекува да достигне одредени развојни скалила во одреден период. Ако бебето ги постигне подоцна од очекуваното или ако ги постигне, но имаат лош квалитет, тоа се можни знаци дека станува збор за церебрална парализа. Функции на грубата моторика се одење, трчање, скокање, а посебни моменти на кои треба да се посвети внимание кога станува збор за церебрална парализа се тркалање, седење, исправање, лазење, одење и одржување рамнотежа. Се забележува кога ги има детето достигнато и се проценува каков е квалитетот.

7. Фина моторика

Фината моторика ги опфаќа прецизните движења што ги вршиме со рацете (фаќање мали предмети, држење со палец и показалец, внимателно спуштање на предметите на подлога, вртење страници на книга, користење молив, боички…). Фините моторни вештини во себе ги имаат интегрирано менталните способности (план и резонирање) и физичките вештини (координација и сензација).

Засегање или задоцнета организација на фините моторни вештини, согласно возраста на детето, како и тремор или тресење на рацете додека извршува некоја активност, се можни знак за церебрална парализа.

8. Орално-моторна функција
Се однесува на користење на усните, јазикот и вилицата. Кај 90% од децата со церебрална парализа се јавуваат проблеми со изговарање, џвакање, голтање и хиперсаливација. Исто така, може да бидат засегнати и дишењето, артикулацијата и гласот на детето.
Во зависност од типот на церебрална парализа, постојат различни видови нарушувања во орално-моторната функција, како што се: вербална и орална апраксија, атаксична, стастична, флацидна и комбинирана дизартрија.
Хиперсаливацијата (лигавење) е исто така голем проблем, кој настанува поради неможноста да се координираат мускулите на лицето и усната шуплина. Децата имаат тешкотии да ја држат устата затворена, не можат да ја турнат плунката кон назад, не го контролираат добро јазикот и тешко голтаат.
Проблемите при исхрана исто така се присутни и често доаѓа до неможност да се изџвака храната, да му залетне залакот, да поврати детето, итн.

9. Говорно-јазични нарушувања
Нарушувањата во говорно-јазичниот развој се една од карактеристиките на церебралната парализа. Најчесто децата доцнат во усвојувањето на рецептивниот говор, односно разбирањето, а подоцна и во усвојувањето на експресивниот говор, односно изразувањето, зборувањето. Фондот на зборови е неадекватен за возраста на детето, или пак реченицата е сиромашна и аграматична. Се јавуваат нарушувања во прозодијата. Застапени се артикулациски и фонолошки нарушувања. Церебралната парализа ја пратат дизартрија, говорна апраксија, и тешкотии во џвакањето и голтањето.

ДИЈАГНОСТИКА

Церебралната парализа може да се појави во блага, умерена и тешко изразена форма, што е во директна корелација со степенот на оштетување на мозокот. Доколку станува збор за блага состојба, повеќето од знаците не се видливи веднаш по раѓањето, туку се појавуваат во текот на првите две до пет години. Поради тоа, честопати церебралната парализа не се открива навреме, или пак се поставува друга, погрешна дијагноза, што оневозможува детето од најрана возраст да биде опфатено со програмите на рана детска интервенција и третман.
Затоа, навремените прегледи од врвни дијагностичари се од исклучително важни. Дијагностиката кај церебралната парализа, може да биде високо стручна и високо професионална, само ако таа е изведена мултидисциплинарно.
Мултидисциплинарната дијагностика на церебралната парализа подразбира вклучување на: невролог, педијатар, невропсихијатар, физијатар, логопед, дефектолог, физиотерапевт, генетичар, и други стручни лица.
Од големо значење е да се направи диференцијална дијагноза, како би се избегнало добивање на погрешна дијагноза.

ТРЕТМАН

Исто како дијагностиката, така и третманот на церебралната парализа треба да биде мултидисциплинарен. Toa подразбира вклучување на физиотерапевтски третман и рехабилитација, логопедски третман, дефектолошки третман, окупациона терапија, медикаментозна терапија од невролог или невропсихијатар, како и по потреба вклучување на ортопедски помагала, хируршки интервенции и психолошка поддршка.

Третманот подразбира и едукација на семејствата на лицата со церебрална парализа, нивно вклучување како котерапевт во третманот, како и давање на психолошка поддршка на семејствата.

Логопедско-дефектолошки третман

Логопедско-дефектолошкиот третман пред се подразбира целосна процена на психомоторниот развој, а потоа и креирање на план и програма за третман и рехабилитација.

Логопедските третмани овозможуваат зајакнување на мускулите на говорниот апарат, усвојување и развивање на јазикот и говорот, односно рецептивниот и експресивниот говор, усвојување на системи на именки, глаголи, придавки, заменки..., усвојување на артикулирани гласови, развивање на фонолошката способност, употреба на компензаторен говор кој ќе му служи на лицето да комуницира со околината, надминување на тешкотиите со џвакање, голтање и хранење, развивање на способноста за цртање, пишување и читање, друго. Стимулација на фината моторика. Сепак, видовите вежби кои ќе се употребат за време на третманот зависат од возраста на пациентот и од тежината на неговата состојбата.

Дефектолошките третмани овозможуваат стимулација и рехабилитација на целокупната психомоторика на лицата со церебрална парализа. Тоа подразбира стимулација на фината и грубата моторика, стимулација на телесната праксија важна за изведување на секојдневните активности, стимулација и зголемување на концентрацијата, фокусот и вниманието, стимулација на мисловниот процес, важен за изведување на секојдневните неопходни активности, друго. Сепак, видовите вежби кои ќе се употребат за време на третманот зависат од возраста на пациентот и од тежината на неговата состојба.

Физиотерапевтски третман
Ако е можна рехабилитација во раната фаза… Во овој миг, дури и  ако мозочната повреда не може целосно да се лекува, добро испланиран третман може да им помогне на пациентите да постигнат состојба што ќе им овозможи да имаат поквалитетен живот. Меѓутоа, раното откривање е од пресудно значење за таквиот третман. Во секој случај, доцнењето може да предизвика сериозни ризици. Кој пристап ќе се избере за третман зависи од состојбата на пациентот. Посебно е важно процедурите на рехабилитација да се започнат во раната фаза. Во тој момент од огромно значење е без никакво одложување да се искористи способноста на мозокот да ја менува формата, позната како невропластика.

Кај предвремено родените бебиња кои се родени со мозочно крвавење пред истекот на 30 недела, и се соочуваат со сериозен ризик од церебрална парализа, со процедурите за рехабилитација може да се започне дури и додека бебето е сè уште во инкубатор. Во секој случај, скенирањето со МР е задолжително за да се добие дефинитивна дијагноза за бебињата кај кои постои висок ризик од церебрална парализа.

Со оглед на тоа што развојот на едно дете се одвива многу брзо во првите три години од неговиот живот, рехабилитацијата во овој период може да даде многу ефикасни резултати. Секојдневната физиотерапија во голема мера може да го реши проблемот кај деца со умерен спастицитет. Тоа на овие деца им овозможува да можат да живеат без да зависат од други лица. Намената на третманот е да им овозможи на овие деца независен живот и да станат личности кои се корисни за општеството.

Целта преку физиотерапија е да ја подобриме мускулната сила, рамнотежата, координацијата, подвижноста и позицијата. Пред да се започне третманот се прави процена/евалуација на состојбата и се одредуваат видовите вежби, оптоварување, справите на кои ќе се вежба, времетраењето, помагалата што ќе се користат.

Се почесто ние, физиотерапевтите, работиме со ДНС техниката – динамична невромускулна стабилизација, која од почеток ни дава можност за евалуација или  проценка на состојбата на детето, па потоа и можност да направиме план за рехабилитација на детето, во зависност од тоа каква стимулација му е потребно. Често пати за намалување на спазмите користиме и медицинска акупунктура, која ги релаксира мускулите и ги намалува спазамите.

Ги охрабруваме сите родители на деца со церебрална парализа навремено да се консултираат со стручно лице и да побараат помош од истото, затоа што само навремениот и стручен третман може да направи подобрување на една патолошка состојба.

Пишуваат:
м-р спец. Бојан Богдановски, клинички логопед - специјалист, СЕР област интелектуална попреченост и аутизам
спец. Рита Синани Хаљими, специјалист физиотерапевт по рехабилитација во ортопедија, травматологија и хирургија, FitFamily Center



Контакт:
e-mail: slp.bojan@gmail.com
Instagram: @slp.bojan